Motif; her çeşit dokuma eşya üzerinde görülen, kompozisyonu oluşturulan unsurlardan birisidir. Süslemede bütünü oluşturan en küçük parçalar olarak da tanımlanabilir.
"Bazı motifler Anadolu'nun yerli kültürüne bağlanırken, bazıları Asya sanat çevresine, bir kısmı da İslam sanatına dayanır." Ortaya çıkış nedenleri Türk damgalarına ve Türk mitolojisine dayana motiflerde mevcuttur. Aynı zamanda mahalli çevre, milli kültür, gelenek görenek, adet, tarihi etki ve ticari bir unsur olması dolayısıyla moda, motiflerin ortaya çıkış ve gelişmelerini etkileyen en önemli etkenleri olmuşlardır.
Herhangi bir dokuma ürünün düz renk, desensiz olarak dokunması mümkün iken bu hiçbir zaman tercih edilmemiş, dokumalara renkler ve motifler aracılığı ile hep bir anlam yüklenmeye çalışılmıştır. Bu; Anadolu insanının ruhundaki coşkuyu, sanat anlayışını ve ince zevkini en iyi şekilde yansıtmaktadır. Selçuk MÜLAYİM'de "Tanımsız Figürlerin İkonografisi" isimli makalesinde motif ve kompozisyonun işlevini; "Biçim yapısındaki çağrışımlarla, kendi semboliğini üstünde yer aldığı nesneye eklemek, ona manevi derinlik ve öz kazandırmak, bir başka deyimle o eşyayı kimlikli kılmaktır" olarak yorumlamıştır. Böylelikle geçmişin izlerini, taşıyan motiflerde bir daha yaşanması ve yaratılması mümkün olmayanın geleceğe aktarılması ve geçmişle gelecek arasında bağlantı kurulması sağlanmış olmaktadır.
"Türk dokumalanndaki motiflerin temelde binlerce yıllık zaman, onbinlerce yıllık coğrafya farklılıklarına, kültür çevrelerinin yabancılıklarına rağmen sağlam ve düzenli bir "ayniyet"i koruyup, devam ettirmesi son derece dikkati çeken bir özelliktir."™
Ancak "her motifin yüklendiği mutlak bir manevi anlamı vardır" yargısı tam olarak doğru değildir ve savunulması güç bir durumdur. Bazı motifler dokuyucunun yaratıcılığından, gözüne hoş geldiği şekilde dokunmasından ya da dokumanın tekniğinden kaynaklanan nedenlerle ortaya çıkmaktadır. Ya da bir motif taşıdığı anlamı ile değil de son derece somut bir şekilde görsel kaygılarla ve eğer alıntı yapılıyorsa, görülen şekli ile dokunmaktadır. Nuzumla ve çevresinde dokunan yatak halılarının motifleri incelendiğinde de bu özellik göze çarpmaktadır. Motiflerin Türk süsleme sanatında çok sık görülen ve belli başlı anlamlar yüklenen motifler olmasına rağmen son dönem okuyucuları ile yapılan görüşmede yatak halılarında görülen kompozisyon ve motiflerin seçimleri konusunda tek etkenin daha önce dokunmuş örnekler olduğu tespit edilmiştir. Eski örneklerde günümüze aktarılan manevi bir anlatım ya da ifade mevcutsa da son örnekler bu kaygılardan uzak sadece dokumanın fonksiyonelliğine duyulan ihtiyaç ve geleneği sürdürme eylemi olarak dokunmuştur. Bu nedenle yatak halılarında; kullanılan motiflerin literatürdeki anlamları dışında farklı bir anlama ve kullanım sebebine rastlamak mümkün olmamıştır.
Türk dokumalanndaki motifler kendi içinde bir bütünlük göstermektedir. Bu da motiflerin ortak anlatımından ve teknik, malzeme, kompozisyon ve renk ne olursa olsun ortak kullanımından kaynaklanmaktadır. Aynı motif farklı dokumada, farklı teknikte, bir başka desen kompozisyonu içinde karşımıza çıkmaktadır. Sümerhalı Ürün AR-GE Müdür Yardımcısı Fahrettin KAYIPMAZ ile yapılan söyleşi de Nuzumla köyü yatak halılarının büyük bordüründe görülen ve yörede "turunç" denilen motifin şarkışla kotan halılarında görüldüğü ortaya çıkmıştır. Yeşildere yatak halılarında görülen "bulutsu" denilen bordürlere ise Çanakkale Ayvacık halılarında rastlanmıştır. Bunun gibi örnekler çoğaltılabilir. Yatak halılarında görülen bazı motiflere yatak halısının dokunmadığı ve kullanılmadığı Nuzumla'nın çevre köylerindeki kilim dokumalarında kullanılan farklı desen kompozisyonları içinde ortak motiflere rastlamakta mümkündür. Nuzumla yatak halılarının büyük bordüründe kullanılan ve yörede "eğişmeş" olarak bilinen dört yönlü kazayağı motifi Yeşildere ve Çalman yatak halısı bordürlerinde de kullanılmıştır. Yapılan araştırmada kullanılan birçok motifin yörede literatürden farklı yöresel anlamlan mevcut iken (Bkz. Yerel Dokuma Terimleri Sözlüğü) köyler arası bu isimler aynı kalmakta ve her köyde ortak olarak aynı şekilde anılmaktadır.
Yatak halılannda kullanılan motiflerde natüralist anlatımların yanısıra stilizasyona çok geniş yer verilmiş bu da motiflerin smıflandınlmasında bir takım güçlükler ortaya koymuştur. Göz, koçboynuzu, haç gibi motifler sembolik bezemenin, akrep, ejder, elibelinde gibi motifler figürlü bezemenin bir parçası iken geometrik olarak şematize edildiği için geometrik bezemenin bir parçası olarak ifade edilmiştir. Bunun yanında bitkisel motiflerden; çiçek, bereket, badem, hayat ağacı, pıtrak, nesne motiflerinden; sandık, kaşık, tarak, muska, küpe, eldiven ve saçbağı motifleri kuvvetle geometrik olarak stilizasyona uğradığı için halılarda tamamen geometrik motiflerden oluşan bir kompozisyon sergilenmiştir. Hiçbir motif doğada bulunduğu şekli ile resmedilmemiş, genel anlatıma ve birbirine uygun olarak geometrize edilmiştir. Bunda halıların kaim iplikle 2 ya da 3 kat olarak kalın kalitede dokunmalarından dolayı yuvarlak hatlarda bu kalınlık ile zorlanılacak olmasının, köşeli hatların daha kolay uygulanmasının etkisi de büyüktür.
İncelenen yatak halısı kompozisyonları Nuzumla ve Mesudiye köylerinde tamamen aynı olduğu için kullanılan motifler 3 bölüme ayrılarak incelenmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder