Türk dokuma sanatında dokuma ürünlerin fonksiyonel özellikleri çok geniş bir kapsamda ele almabilir. Anadolu insanı ihtiyacı olan her türlü eşyayı elindeki imkanları kullanarak dokuma yolu ile elde etmiş, bu da dokuma çeşitlerinin artmasına neden olmuştur. Türk dokuma sanatı sınıflandırılırken kullanım, amacının da göz önünde bulundurulması bu sebeptendir.
Halı dokuma sanatında bugüne kadar belirlenebilen kullanım amaçlan çok çeşitlidir. Bunlar; taban, sedir, kenar, duvar ve karyola, seccade, paspas, yolluk, yastık, heybe halılandır. Her kullanım amacının kendine göre özellikleri bulunmaktadır. Nuzumla ve çevresinde yukanda sıralanan amaçlarla halı dokunmasının yanında yatak halıları da dokunmaktadır. Bu amaçla dokunan halılar çok sınırlı bir bölgede kaldığı için dokuma literatürüne girmemiştir. Yatak halısı; adından ela anlaşılacağı gibi yatak üzerine serilerek ya da yatak kullanmaksızın direk yatmak amaçlı kullanılan halılardır. Anadolu'nun birçok bölgesinde yatakların yün liflerinin bir kılıfa doldurularak elde edildiği bilinmektedir. Yatmak amacı ile bir dokuma ürünün kullanılması yaygın olmayan bir uygulamadır. Bu nedenle yörede yapılan yatak halılarının ortaya çıkış sebebi ve kaynağı hakkındaki araştırmalarda bir bulgu elde edilememiş, yöre halkı bu halıyı atalarında gördükleri için dokuduklarını belirtmişlerdir.
Yaygılann seçiminde iklim koşullarının oldukça belirleyici olduğu bilinmektedir. Halının uzun bırakılan havları ve tüylü yüzeyi yatağın yumuşaklığını sağlamakta, hem de kışın soğuktan koruyarak kullanılan yün iplikler sayesinde yatan kişiyi ısıtmaktadır. Yapılan araştırmada köylülerden alınan bilgilere göre yaz aylarında halı üzerine çarşaf serilerek kullanılmaktadır ve böylece yünün ısıtıcı özelliğinden kaçı- nılmaktadır.
Yatak halıları dokuma esnasında yatak olarak kullanım dışında bir başka amaç güdülmeksizin dokunmaktadır. Köyde farklı boyut ya da tipte yatak halısına rastlanmaması da bunun kanıtıdır. Ancak dokunduktan sonra kullanım esnasında kullanım
amacı değiştirilerek taban halısı olarak kullanılan örneklere rastlanmıştır. Bu halıların havları sonradan makas ile kesilerek kısaltılmış ve taban halısı yapılmıştır (Bkz. Fotoğraf No: 7).
Halıların yatak halısı olduğu renk ve kompozisyon düzeninden, ilme ipliklerinin kalınlığından ve hav uçlarının düzgün olmamasından anlaşılmaktadır. Ayrıca halının sahibi de bu bilgiyi doğrulamıştır.
Yörede yatağa ihtiyaç kalmamıştır. Köylü tarafından doldurulan yün yataklar dışında, gelişen teknoloji sonucu ortaya çıkan yaylı, pamuk yataklar, koltuklar vb. ihtiyacı karşılamaktadır. Geleneğin sürdürülmesi açısından dokunan ve gerek duyulan yatak halılarının bu nedenle dokunduktan ve hediye edildikten sonra ne şekilde değerlendirileceği sahibine bırakılmıştır. Yapılan incelemelerde yatak halıları ya gerçek amacı ile kullanılmakta ya da daha çok kullanılmadan saklanmakta ve yeni bir halı dokumaktan ziyade evde büyümekte olan erkek çocuğa verilmek üzere bekletilmektedir. Bu iki unsur dışında kalan halılar ise havlan kısaltılarak taban, sedir ve seccade halıları olarak kullanılmaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder